७० औ विश्व कुष्ठरोग दिवस प्यूठानमा पनि मनाइएको छ । “कुष्ठरोग अन्त्यका लागि आजैबाट पहल गरौ” भन्ने मुल नाराका साथ वाल विद्या माद्यामिक विद्यालय मरन्ठाना मजुवामा दिवस कार्यक्रम सम्पन्न भएको हो । विद्यालयका प्राध्यानाध्यापक केसु गिरीको अध्यक्षता रहेको उक्त कार्यक्रममा, अतिथी विद्यालयकी शिक्षिका विमला घिमिरे रहनुभएको थियो । प्राध्यानाध्यापक केसु गिरीले कुष्ठरोग केहो ? यसका लक्षण, वच्ने उपाय तथा उपचारको वारेमा प्रष्ट पार्नुभएको थियो ।
कुष्ठरोग लाग्न नदिन समयमा नै सचेत हुनुपर्ने, रोग लागेका विरामीलाई सहयोग र सद्भावपूर्ण व्यवहार गर्नुपर्ने शिक्षक गिरीले बताए । कुष्ठरोगलाई निर्मुल पार्नका लागि समुदायस्तरमा सचेतनामुलक कार्यक्रम गर्ने र जनचेतना फैलाउनुपर्ने कुरामा जोड दिन आग्रह गरेका छन् । कार्यक्रममा विद्यार्थी, शिक्षक लगाएतको उपस्थिती रहेको थियो । कार्यक्रमको सञ्चालन शिक्षक रमेश गिरीले गरेका थिए ।

प्रदेश जनस्वास्थ्य कार्यालयको तथ्याङ्क अनुसार लुम्बिनी प्रदेशमा ५सय८१ जना कुष्ठरोगका विरामी रहेका छन् ।
यो पनि पढ्नुहोस् ।
कुष्ठरोग के हो ?
कुष्ठरोग आँखाले देख्न नसकिने माइक्रोब्याक्टेरियम लेप्रे नामको सूक्ष्म किटाणुबाट लाग्ने रोग हो । यो रोगले खास गरेर छाला, स्नायुमा असर गर्दछ । यो प्राचीनकालदेखि नै मानिससँग परिचित भए पनि सन् १९८३ मा मात्र नर्वेका वैज्ञानिक डा. जीए ह्यान्सनले कुष्ठरोग किटाणुको कारणले हुने रोग भनी पत्ता लगाएका हुन् ।
कुष्ठरोगका लक्षण
शरीरको कुनै पनि भागमा लाटो वा फुस्रो दाग देखा पर्नु, विस्तारै उक्त दागमा रौं झरेर जानु, पसिना नआउनु र नचिलाउनु यस रोगका लक्षण हुन् । स्नायुमा असर पर्दा हातखुट्टा लगातार झमझम हुने गर्छन् । छालाको नमुनाबाट लिएको तन्तुको रस जाँच गर्दा यो रोगका किटाणु देखा पर्छन् । माथि उल्लिखित चिन्ह र लक्षणबाहेक अनुहार र कानका लोतीमा गिर्खा देखिनु, छाला चम्किलो र बाक्लो हुनु तथा आँखीभौं झरेर जानु कुष्ठरोगका लक्षण हुन् । पछि गएर हातखुट्टाका औंला लाटो तथा कमजोर भई खुम्चिँदै गएर अन्त्यमा अंगभंग पनि हुन सक्छ ।
यस्ता लक्षण देखापरेमा तत्काल नजिकैको स्वास्थ्य संस्थामा गई परीक्षण गराई चिकित्सकको सल्लाहबमोजिम नियमित औषधि सेवन गरेमा कुष्ठरोग पूर्णरूपमा निको हुन्छ र अंगभंग हुनबाट बच्न सकिन्छ । यस रोगको औषधी नेपालका सबै अस्पताल, प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्र, स्वास्थ्य चौकीमा निःशुल्क पाइन्छ ।

कुष्ठरोगको एक मात्रा औषधीले ९९ प्रतिशत किटाणु निष्क्रिय पार्ने भएकाले औषधी सेवन गरिसकेका बिरामीबाट यो रोग अरूलाई सर्दैन । यस्ता विषयलाई समाजमा उजागर गर्नु तथा कुष्ठप्रभावित व्यक्तिलाई समाजमा आदर सम्मानका साथ स्थापित गराउनुपर्छ । कुष्ठरोगीलाई कुनै पनि प्रकारका भेदभाव गर्नु हुँदैन । उनीहरूको हकअधिकारको संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता स्थापित गर्नु यस दिवसको मूल उद्देश्य हो ।

कुष्ठरोग निवारण संघले विगत चार दसकदेखि स्वयं कुष्ठप्रभावित तथा असक्त, असहाय कुष्ठप्रभावितका करिब १२ सय सन्ततिलाई निःशुल्क शैक्षिक तथा व्यावसायिक तालिम कार्यक्रमको माध्ययमबाट आत्मनिर्भर बनाउन सफल भएको छ । प्रभावितका सन्ततिले स्वदेश तथा विदेशमा समेत रोजगारका अवसर प्राप्त गरी आफ्ना असक्त, अपांगता भएका बाबुआमाको हेरचाह र स्याहार–सुसारमा सहयोग पु¥याउँदै आइरहेका छन् । संघले विगतमा कुष्ठरोगका कारण समाजबाट अपहेलित तथा बहिष्कृत करिब तीन सय कुष्ठप्रभावितलाई आबासको व्यवस्था गरी पुनर्बास गराएको छ ।

कुष्ठरोग निवारण संघ २०२६ सालमा स्थापित निस्वार्थ भावनाका स्वयंसेवी संलग्न सामाजिक संस्था हो । संघले नेपालमा कुष्ठरोग नियन्त्रण र न्यूनीकरण गर्ने अभियानमा नेपाल सरकारलाई साथ दिँदै पनि आइरहेको छ । वैदेशिक सहयोग रकम पूर्णरूपमा बन्द भएको सन्दर्भमा संस्थाले आफ्नो आन्तरिक स्रोत परिचालन गरी असक्त, असहाय, विपन्न कुष्ठप्रभावित तथा उनीहरूका बालबालिकाको निमित्त कल्याणकारी एवं शैक्षिक कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिइरहेको छ । यस्तो पवित्र उद्देश्यले क्रियाशील संस्थाप्रति सबैको सरोकार भएमा कुष्ठप्रभावितको सेवामा सहयोग पुग्नेछ ।

संघको मूल लक्ष्य र उद्देश्य भनेकै नेपालमा कुष्ठरोगको नियन्त्रण र न्यूनीकरण गर्ने सरकारको अभियानलाई सहयोग पु¥याउन आवश्यक योजना बनाई त्यसको कार्यान्वयन गर्ने–गराउने र असक्त, असहाय र विपन्न कुष्ठप्रभावितको कल्याणका निमित्त कार्यक्रम बनाई सहायता उपलब्ध गराउने रहेको छ । संघले यसै उद्देश्यअनुरूपका कार्यक्रमलाई निरन्तर सञ्चालन गर्दै आइरहेको छ ।

संघको धरान, पोखरा, नेपालगन्ज र धनगढी गरी चारवटा शाखाले पनि कुष्ठरोग नियन्त्रण, न्यूनीकरण तथा प्रभावितप्रतिको भेदभाव अन्त्यको लागि विभिन्न क्याम्पस, स्कुलहरूमा प्रशिक्षण दिनुका साथै सञ्चारमाध्यमबाट सचेतनामूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आइरहेका छन् । त्यसैगरी प्रभावित जिल्लामा स्किन क्याम्पमार्फत कुष्ठरोगका बिरामीको पहिचान गरी उपचारमा सहजीकरण गर्दै आइरहेका छन् ।

तर रोग लुकाउने र रोग लागेका व्यक्तिका परिवार पनि रुढिवाढी चिन्तनको पछि लागेर घरमा कुष्ठरोग लागेको व्यक्ति भएको बताउन नचाहने परम्पराले यसको उन्मूलनमा वाधा उत्पन्न भएको छ । आधुनिक औषधोपचारले कुष्ठरोग निको हुने भए पनि समाजमा यो रोगप्रतिको नकारात्मक धारणा, अन्धविश्वास र भ्रम अन्त्य गर्नु र उनीहरूलाई समाजमै पुनस्र्थापना गराउनु आजको चुनौती हो । शैक्षिक कार्यक्रम तथा व्यावसायिक तालिमको माध्यमबाट कुष्ठप्रभावितको शारीरिक तथा आर्थिक उत्थानमा महत्त्वपूर्ण भूमिका निर्वाह गर्न सकिन्छ, साधन र स्रोतको पूर्णता हुन सकेमा । देशका कुना–कुनामा रहेका कुष्ठरोग लागेका व्यक्तिको पहिचान गरी उनीहरूको निःशुल्क उपचार र व्यवस्थापन गर्नु चुनौतीपूर्ण छ ।