मातृ शिशु सुरक्षामा महत्त्वपूर्ण मानिएको संस्थागत सुत्केरी गराउने कार्यक्रम कार्यान्वयनमा स्वर्गद्वारी नगरपालिका सबैभन्दा कमजोर देखिएको छ । ९ वटा वडा रहेको स्वर्गद्वारी नगरपालिकाको एउटा वडामा मात्र पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको हो । उक्त पालिकामा आर्थिक वर्ष २०८०/०८१ मा ११.६२ प्रतिशत गर्भवती महिलाले घरमै बच्चा जन्माएका छन् । ३ सय २७ गर्भवती महिलामध्ये २ सय ८९ जना स्वास्थ्य संस्थामा र ३८ जना घरमा सुत्केरी भएको नगरपालिकाको स्वास्थ्य शाखा प्रमुख दल बहादुर केसीले बताए । स्वर्गद्वारीमा अघिल्लो आर्थिक वर्षमा ५ जना मात्रै घरमा सुत्केरी भएका थिए ।

९ वटा स्थानीय तहमध्ये माण्डवी गाउँपालिका मात्र पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको पालिका घोषण भएको छ । जिल्लाका ६४ मध्य २७ वटा वडामा मात्र जिरो होम डेलिभरी भएको छ । जिल्लाका ८ वटा स्थानीय तहमा अघिल्लो वर्षको तुलनामा स्वास्थ्य संस्था बाहिर हुने सुत्केरीको सङ्ख्या घट्दा स्वर्गद्वारीमा मात्र बढेको छ ।

स्वास्थ्य कार्यालय प्युठानको तथ्याङ्क अनुसार २०७९/८० मा प्यूठान जिल्लाभर ३ हजार ८ सय ९२ जना महिला संस्थागत सुत्केरी भएका छन् । १ सय ८२ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएको कार्यालयले जनाएको छ । २०८०/८१ को तथ्याङ्क अनुसार जिल्लाभरबाट ३ हजार २ सय ८७ जना स्वास्थ्य संस्था सुत्केरी भए भने १ सय ११ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका छन् । ९ वटा स्थानीय तहमध्ये माण्डवी गाउँपालिका मात्र पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको पालिका घोषण भएको छ । जिल्लाका ६४ मध्य २७ वटा वडामा मात्र जिरो होम डेलिभरी भएको छ । जिल्लाका ८ वटा स्थानीय तहमा अघिल्लो वर्षको तुलनामा स्वास्थ्य संस्था बाहिर हुने सुत्केरीको सङ्ख्या घट्दा स्वर्गद्वारीमा मात्र बढेको छ ।

नौवहिनी गाउँपालिकामा ९ प्रतिशत र सरुमारानी गाउँपालिकामा ६.०४ प्रतिशत गर्भवती महिला स्वास्थ्य संस्था बाहिरै सुत्केरी भएका छन् । नौवहिनी गाउँपालिकाकी अनमी निरीक्षक यशोदा वैद्यका अनुसार ३ सय ८४ जना गर्भवती महिला स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी भएका छन् । ३८ जना महिला स्वास्थ्य संस्था बाहिरै सुत्केरी भएका छन् । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा ९९ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । ८ वटा वडा रहेको नौवहिनी गाउँपालिकामा ७ र ८ नम्बर वडामा जिरो होम डेलिभरी भएको वैद्यले बताइन ।

सोही आर्थिक वर्षमै सरुमारानीमा १ सय ७१ जना गर्भवती महिला स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी भएका छन् भने ११ जना  महिला घरमा सुत्केरी भएको स्वास्थ्य शाखा प्रमुख टेकेन्द्र रायमाझीले बताए । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा १८ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । उनका अनुसार ६ वडा रहेको सरुमारानीमा ४ र ६ नम्बर वडा बाहेक अन्य वडाहरूमा पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको छ ।

१ सय १९ जना गर्भवती महिला रहेको मल्लरानी गाउँपालिकामा ४ जना महिला स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका छन् । या कुल गर्भवती सङ्ख्याको ३.३६ प्रतिशत हो । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा ७ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । ५ वटा वडा रहेको मल्लरानीमा ३ र ४ नम्बर वडामा मात्र पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको गाउँपालिकाको स्वास्थ्य शाखा प्रमुख पारस शाहिले बताए ।

त्यस्तै १ सय ७ जना गर्भवती महिला रहेकोमा झिमरुक गाउँपालिकामा १.८६ प्रतिशत (२ जना) महिला स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका छन् । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा ७ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । ८ वटा वडा रहेको झिमरुक गाउँपालिकामा ३,४ र ८ नम्बर वडा बाहेक बाँकी वडामा पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको पालिकाको स्वास्थ्य शाखा प्रमुख विकास केसीले बताए ।

ऐरावती गाउँपालिकाका १ सय ५९ जना गर्भवती महिलामध्ये १.२५ अर्थात् २ जना मात्र स्वास्थ्य  संस्थाबाहिर सुत्केरी भएका छन् । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा १२ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । ६ वटा वडा रहेको पालिकामा १ नम्बर वडामा मात्र पूर्ण संस्थागत सुत्केरी हुन नसकेको स्वास्थ्य शाखामा कार्यरत सेरसिङ थापा मगरले बताए ।

त्यस्तै गौमुखी गाउँपालिकामा ३ सय २५ जना गर्भवती महिला स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी हुँदा ४ जना (१.२१ प्रतिशत) महिला स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका छन् । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा १० जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । ७ वटा वडा रहेको उक्त पालिकामा १, २ र ६ नम्बर वडा बाहेक अन्य वडाहरूमा पूर्ण संस्थागत सुत्केरी भएको गाउँपालिकाका स्वास्थ्य शाखामा कार्यरत केशव बहादुर खत्रीले बताए ।

प्युठान नगरपालिका क्षेत्रभित्र रहेका स्वास्थ्य संस्थामा १ हजार ५ सय ९९ जना महिला सुत्केरी भएका छन् । १२ जना (०.७४ प्रतिशत) महिला घरमै सुत्केरी भएको स्वास्थ्य शाखामा कार्यरत अनमी बसन्ता अधिकारीले बताइन । आर्थिक वर्ष २०७९/०८० मा २२ जना स्वास्थ्य संस्था बाहिर सुत्केरी भएका थिए । उनका अनुसार १० वटा वडा रहेको प्यूठान नगरपालिकामा  १, ६, ७ र ९ नम्बर वडामा मात्र पूर्ण संस्थागत सुत्केरी रहेको छ । प्यूठान अस्पताल प्यूठान नगरपालिकाभित्रै रहेकाले नगरपालिकाभित्र स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी हुनेको सङ्ख्या धेरै देखिएको हो ।

सचेतनाले सहज

जिल्लाको मल्लरानी गाउँपालिका  ३ मुन्डाडाकी  बालिका खत्रीले गत साउन ३ गते आफ्नै वडामा रहेको वर्थिङ सेन्टरमा पुगेर बच्चा जन्माइन । गर्भवती  अवस्थामा ४ पटकसम्म स्वास्थ्य जाँच गराएकी उनले स्वास्थ्य संस्थामा सुत्केरी हुँदा सुरक्षित महसुस हुने बताइन् ।

स्वास्थ्य कार्यालय प्युठानका निमित्त प्रमुख मधुसूदन खड्काका अनुसार भौगोलिक विकटता,यातायातको असुविधा र गर्भवती तथा परिवारको चेतनाको अभावले गर्दा अझै पनि पूर्ण संस्थागत सुत्केरी गराउने कुरामा चुनौती देखिएको बताए ।