झपेन्द्रराज बैद्य२०८० श्रावण ८
२०८० श्रावण ८जीवनको पर्याय हो संघर्ष। हरेक दिन संघर्ष । साँझ बिहान संघर्ष। चुल्होचौका संघर्ष । खेतीपाती संघर्ष। गाँस बास संघर्ष । लिनदिन संघर्ष । प्रेममा संघर्ष । श्रीमान–श्रीमती संघर्ष । सबभन्दा ठूलो हो आफैँ भित्र संघर्ष । पहिले आफुलाई बदल अनि समाज बदल । अब आफ्नै संघर्षको यात्रा सुरु गरौं । पूर्बाद्धमा अभाबमा संघर्ष । जीवन जिउनको लागि संघर्ष । अध्ययनको लागि संघर्ष । खेती लगाउन संघर्ष । जीवनको हरेक मोडमा संघर्ष । मेरी आमा संघर्षशील । आमासँगै जिउन संघर्ष । बाउ नभएको अवस्थामा आमा मेरो अभिभावक । आमा सँगै संघर्ष। अनि मेरो मावली हजुर बा अभिभावक। हजुर बा साथमा पठनपाठनमा संघर्ष। समाजिक काममा संघर्ष । ईतर वर्गविरुद्ध संघर्ष । सामन्तीबिरुद्ध संघर्ष। चुनावमा संघर्ष । प्रधानपञ्चको अफरमा तिरस्कार। चुनाव बहिष्कारमा संघर्ष। संसदीय निर्वाचनमा भाग लिँदैन भनेर संघर्ष । संसदीय निर्वाचनमा दुई तरिकाले भाग लिने कुरा भएन । एउटा त शिक्षकको नाताले । अर्को हो पुँजीवादी चुनावमा भाग नलिने भनेर। पञ्चायती व्यवस्थामा भूमिगत नरहेकाले दर्जनौ पटक पुलिस चौकीमा होस् वा खलङ्गा सदरमुकाम पुलिस थानामा ।
दुई महिने शिक्षक हड्तालमा शिक्षक संगठनका अध्यक्षलाई होइन मलाई नै गिफ्तार गरेर पुलिस ठानामा लगेको थियो । मलाई त्यसबेला पीडा होइन गर्वको अनुभूति थियो । शान थियो । मान थियो । घरमा ससाना केटाकेटी । आमाले काँधमा सबै कामको भारी बोक्नुपथ्र्यो । श्रीमतीसँग सामन्ती सँस्कारबिरुद्ध संघर्ष । पछिल्लो समय श्रीमती वामपन्थीमा रुपान्तरण ।
त्यसैले परिवर्तन र रुपान्तरणको लागि आमाको भूमिका र श्रीमतीको सहानुभूति रहेको थियो । म ठाउँ–ठाउँका स्कुलमा गएर अध्यापन कार्य गर्थें । संगठनको काममा व्यस्त हुन्थें । मैले शुरुमा अध्यापन गर्ने बिद्यालय प्यूठान रातमाटा मुक्ति मावि हो । जहाँ मैले पढेको थिएँ । स्कुलको बिकासको लागि माडिखोला गएर चन्दा संकलन गरिन्थ्यो । भवन निर्माणको लागि थक्लेनीको बनबाट काठ ल्याईथ्यो। पछि सरकारले सीआईडी पठाएको प्रधानाध्यापकलाई असहयोग गर्न ५–६ शिक्षकले राजीनामा दिएका थियौं । म लगायत ५ जनालाई प्यूठान जिल्लामा नै पढाउन बन्देज गरेको थियो जिल्ला सरकारले । तर हामीलाई राजीनामा गर्न उत्प्रेरित गर्ने र योजना बुन्ने कम्युनिष्टका तत्कालीन हाकिमले हात हल्लाउँदै स्कुलमा पढाउन गएको देख्दा आश्चर्य लागेको थियो । यो धोका थियो तर क्रान्ति सबैको लागि थियो । देशका लागि थियो । म खटिनै रहेँ । पछि हामी ६ जना शिक्षक मध्ये कोही बिद्यालय निरीक्षक भए भने कोही लो. से. आयोगबाट सुब्बा भएका थिए । म भने ०३३/ ०३४ मा सल्यान कारागारमा एक वर्षको लागि बन्दी बनाइए । संघर्षको कारण अध्यापनको बन्देज फुकुवा भएको थियो, २०३६ को जनआन्दोलन पछि। त्यसैले मलाई स्थाई शिक्षक हुन एक वर्ष जति कुुर्नुु परेको थियो ।
म रातमाटा भएको अवस्थामा भिंगृका बिद्यार्थीहरुले अंग्रेजी शिक्षकका रुपमा मलाई ल्याउन हड्ताल गरेका थिए । मागअनुसार म गएँ। भिंगृ गएर २०३८ मा स्थायी भएको थिएँ । यस कुुरामा प्यूठान मरन्ठानाका ठानेदार मानबहादर केसी र अमर मा.बि भिंगृको अध्यक्ष होमबहादुर रोकायाको सदासयता थियो पुलिस रिपोर्ट मिलाउन। त्यसपछि २०३९ सालमा आफ्नै ठाउँ रातमाटामा आएर पढाउन थालें । यस बेला स्वप्रअ वीरबहादुर सिंहको सहानुभूति रहेको थियो । त्यसअघि म छिमेकी ३–४ जिल्लामा पनि अध्यापन कार्यमा हाजिर भएको थिएँ । साथै संगठनको काममा पनि ।
मेरो जीवनमा उतार–चढाव आएको छ । सँगै एउटै संगठनमा काम गरेका साथी मन्त्री प्रधानमन्त्री भएका छन् । क. पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड अध्यक्षको साथमा म केन्द्रीय सल्लाहकार रहेको थिएँ । त्यसबेला दर्जनौं सल्लाहकार राख्ने चलन थिएन। पछि क. मोहन बैद्य किरणसँग म सल्लाहकारमा जोडिएँ । अहिले भन्नुपर्दा क. नेकपाका महासचिबसँग जोडिएकको छु सल्लाहकारमा । मेरो संघर्ष यथाबत नै रहेको छ । जीवनको उत्तरार्धमा म न्यूरोको कारण हिँडडूल गर्न नसक्ने भएर काठमाडौँमा बसोबास गरिबसेको छु । तर, लेखनबाट अन्यायबिरुद्ध संघर्ष गरिरहेको छु।
मैले ६०–७० को दशकसम्म साहित्यको साधना गरेँ । ८–१० वटा कीर्ति प्रकाशन गरेको छु । ५–६ वटा पत्रिकाको सम्पादक र हजारौं लेखहरु होलान् मैले सूचना बिभागमा पेश गरेर पत्रकारिताको लाइसेन्स ल्याइसकेको अवस्था छ । पछिल्लो समय बूढ्यौलीको कारण लाइसेन्स रिन्यू गर्न छाडेको छु। पत्रकार महासंघबाट मलाई वरिष्ठ साहित्यकारको सम्मान दिएकोमा म गौरवान्वित भएको छु। यसैगरी प्रगतिशील लेखक संघबाट मैले प्रेस स्वतन्त्रता सेनानीको सम्मान पाएर गर्वको अनुभूति गरेको छु । यसमा वरिष्ठ पत्रकार प्रभात चलाउनेको ठूलो योगदान रहेको छ । बरिष्ठ पत्रकार चलाउनेजीलाई हार्दिक धन्यवाद । जनयुद्धको समयमा म मानबअधिकार सेवा केन्द्रको अध्यक्ष भएर काम गरेको थिएँ ।
यसै क्रममा मैले खलंगा जिविस हलमा २०० जति सेना प्रहरीहरुलाई दुई पटकसम्म मानवअधिकारसम्बन्धी प्रशिक्षण दिने अबसर पाएको थिएँ । ३–३ घण्टाको प्रशिक्षण । भिंगृ गएर पनि प्रशिक्षण दिने अवसर जुटेको थियो। बहाने जाने पनि समय जुरेको थियो ५–७ जनाको मानवअधिकारको गज्जबको टिम थियो । यसमा शिबराज पंडित, रामकृष्ण शर्मा, दीपक खड्का, टंकबहादुर खड्का, धर्मराज पंडित, दामोदर पोख्रेल आदि स्वतन्त्रता, न्याय र शान्तिका लागि । पहिले जनयुद्धमा मानवअधिकारको महत्व थियो । यसमा धेरै सहभागी भए । तर, आजकल यसको महत्व राखेको पाइँदैन ।
मेरो प्रमुख चासोको विषय भनेको राजनीति हो । आपूm उम्मेदवार नउठ्ने तर अरुलाई उठाउने । प्यूठानमा मोहनबिक्रम सिंह नेतृत्वको मसालबाट हरि आचार्य, नवराज सुबेदी तथा दीपक केसीलाई संसदीय सदस्यमा उठाएर विजय गराएको ताजा संस्मरण छ । त्यस पछि अहिलेसम्म चुनावमा लागिएको छैन । यस असफल संसदीय व्यवस्थाबाट जनताका जनजीविका समस्याहरु समाधान हुन सक्दैन भनेर निर्वाचनलाई बहिष्कार गर्दै आएको अवस्था छ ।
संसदीय व्यवस्थामा दलाल नेता उत्पादन हुन्छन् । दलाल नेताहरुले नै एमसीसी भित्राएका हुन् । अब एसपीपी पनि क्रमशः आउँदैछ । असार ३० गते अमेरिकन सहायक बिदेशमन्त्री डोनाल्ड लू आएका छन् । उनले एमसीसी कार्यान्वयन गर्न कार्यालय स्थापना गर्ने भएका छन् । यसमा दलालहरुले सहयोग गरिरहेका छन् ।
स्मरण छ विगत खुल्ला मंचमा नेकपाको नेतृत्वमा ऐतिहासिक एमसीसीको बिरोध सभा भएको थियो। एमसीसीको बिरोधमा गाउँ र शहर जनसागर उर्लेको थियो । अहिले गाउँशहरमा एमसीसी बिरोध कार्यक्रम भइरहेको छ । मिटरब्याजेलाई कारबाही गरिएको छ । मिटरब्याजेलाई निस्तेज पार्न बिधेयक पास गरिएको छ । भूमाफिया र शोषणको सशक्त बिरोध गरिएको छ । १२ वर्षमा खोला पनि फर्कन्छ भन्छन् । अहिले क. प्रचण्डबाट अबैधानिक धन्दा गर्नेलाई भटाभट कारबाही गरिँदैछ । यसमा सबैको साथ र सहयोग आवश्यक छ । यसैको लागि अहिले समाजवादी मोर्चा गठन गरिएको छ । दुई पटक बैठक बसिसकेको अवस्था छ । अग्रगमनको लागि एकीकृत जनक्रान्ति जारी छ । वैज्ञानिक समाजवाद यसको लक्ष्य छ ।
(लेखक प्रेस स्वतन्त्रता सेनानी हुन्।)
