२०७८ मंसिर २८बिहानै झिसमिसेदेखि राती अवेरसम्म यहाँका लिला बहादुर टोमटा तामाका भाँडा कुदिरहेका हुन्छन् । पुराना तामा गलाएर नयाँ भाँडा बनाउँदै आएका उनले ४२ वर्षदेखि यहि पेशा गरीरहेका छन् । ५६ वर्षिय टोमटाको जिविकोपार्जन यहि पेशाबाट चलीरहेको छ ।
तुलसिपुर उप–महानगरपालिका–८, डुढेना निवासी उनले प्यूठान नगरपालिका २, क्वाडीमा न्यु दङ्गाली भाडा पसल खोलका छन् । सानै उमेर देखि आफ्नो बुवासंग काम सिकेका उनले १४ वर्षको उमेर देखि नै तामाका भाँडा बनाउन थालेका हुन् । २०३६ साल देखि ३ वर्षसम्म दाङको कोइलाबासमा उद्योग चलाएका उनीसँग त्यसपछि सुर्खेत, सल्यान, दैलेख, रोल्पा लगायतका जिल्लामा पनि तामाका भाँडा बनाउने उद्योग चलाएका थिए ।
ब्यवसाय बिस्तार खोज्दै हिँड्ने क्रममा उनी २०४९ सालमा प्यूठान आएका हुन् । जिल्लाको भिंगृमा उद्योग चलाएका उनी अहिले क्वाडीमा उद्योग सञ्चालन गरीरहेका छन् । उद्योगबाट पाला, माना, पाथी, लोटा, आम्खोरा, फिल्टर, कोशि (आरी), गाग्रि, ताउलो, रोचे (हुन्दा), बाजा, ट्याम्की, भोँकर, नरसियाँ लगायतका सामान बनाउँछन् ।
उनिसँगै श्रीमती साबित्राले पनि यो उद्योगको काममा सघाउँदै आएकी छिन् । अहिले बिरलै मात्रामा देखिने तामाका भाँडा बनाउने पेशामा नयाँ युवा पुस्तामा पुस्तान्तरण नहुँदा भने यिनीहरु चिन्तित छन् । आफूहरुले यहि पेशा गरेर जिविको चलाउँदै आएपनि परम्परागत पेशा लोप हुँदै गएको बताए । आफ्नै ३ भाई छोराहरुले पनि तामाका भाँडा बनाउन सिकेपनि अहिले यो पेशा गर्दैनन् ।
द्वन्दकालमा तामाका भाँडा मर्मत गर्न चाहिने स्वाग, रसान र भाँडाहरु खरिद गर्न नपाउँदा उनले पसल बन्द गरेर कामका लागि बिदेशिनु परेको दुखेसो सुनाए । ‘पसल बन्द गर्न बाध्य भए,’ उनले भने, ‘नेपालमा बसेर काम गर्ने वातावरण नभएपछि २०५८ सालदेखि ८ वर्षसम्म साउदीमा बसेको हुँ ।’
विदेशबाट फर्केर आएपछि हातमा सिप भएकाले पुरानै पेशाको सुरुवात गरेको उनले झुलेनी पोष्टसँगको कुराकानीमा बताए । ‘ठाउँ छनौट गर्दै गर्दा २०६७ भदौमा क्वाडी आएको हुँ’, उनले, ‘अहिले यहाँ आएको पनि १२ वर्ष पुगेछ ।’ आफ्नो उद्योगमा ९ वर्षदेखि सहयोगिको रुपमा भाइ हुकुम बहादुरलाई काम गर्न राखेका छन् । यिनले उद्योगमा काम गरेवापत दैनिक १ सय देखि १ सय २० रुपैयाँ सम्म ज्याला पाउँदै आएको बताए । हुकमले दिनमा ८ देखि १० किलोग्राम सम्म भाँडा बनाउँदै आएका छन् ।
उद्योगबाट लिला बहादुरले मासिक सबै खर्च घटाएर २० देखि ३० हजार बचाउँदै आएको बताए । विवाहको सिजनमा काम बढी आउँदा आम्दानी बढेपनि सरदर हाल भइरहेको कामबाट उनी र उनको परिवार सन्तुष्ट छन् ।
‘काँचो तामा किन्न महँगो पर्छ’, उनले भने, ‘गाउँमा पुराना तामाका भाँडा नपाइँदा समयमै अर्डर पु¥याउन समस्या हुने गरेको छ ।’ पहिले र अहिले मेहनेत एउटै लाग्ने भएपनि तामाको महँगाइले गाउँघरमा तामाका भाँडा प्रयोगमा कमि आएको छ । ‘मैले काम सिक्दा प्रति किलो १ सय २० पथ्र्यो’, उनले भने, ‘अहिले किलोको १ हजार ६ सय पुगेको छ ।’
सरकार तथा स्थानीय तहले तामाका भाँडा बनाउने पेशालाई संरक्षण र अनुदानका कार्यक्रम नल्याउँदा यो पेशा लोप हुने अवस्थामा पुगेको छ । तामाका भाँडा प्रयोग हुँदा स्वास्थ्यलाई फाइदा हुने गरेपनि सस्तोका हिसावले गाउँघरमा यसको प्रयोग हुन छोडेको छ ।
यहि उद्योगको कमाइबाट जेठो छोरोले काठमाडौंमा लोक सेवाको तयारी गरिरहेको छ भने कान्छो छोरो पढाइका लागि विद्यार्थी भिसामा जापान गएका छन् । माहिलो छोराले गाउँमै सुनचाँदी पसलमा काम गर्दै आएका छन् ।
