तिहारको सुरुवातसँगै देउसी भैलोको रौनक पनि सुरु हुन्छ । यो बेला शहरदेखि गाउँसम्म विभिन्न समूह देउसी भैलोमा झुमिरहेका छन् । बालबालिकादेखि युवायुवती र बृद्धबृद्धाहरुलाई समेत देउसी भैलोले छोएको हुन्छ । यहाँ देउसी भैलोमा प्रस्तुत गरिने लोपोन्मुख परम्परागत संस्कृतिले सर्वसाधारण आकर्षित हुन्छन् ।
देउसी भैलोमा परम्परागत रुपमा नाचिने थाली नाच, मादले मारुनी, सालैजो, सिरफुले लगायत पुख्र्यौली नृत्य देखाइन्छ । परम्परागत रुपमा रहेका विभिन्न जातजातिका लोपोन्मुख संस्कृतिहरुलाई समेत देउसी भैलोमा देखाउने प्रचलन छ ।
गाउँघरमा मौलिक रुपमा देखाइने भैलो संरक्षणका लागि गौमुखी गाउँपालिकामा प्रतियोगिता आयोजना गरेको छ । ‘कला संस्कृतिको जगेर्नाका लागि देउसी भैलो प्रतियोगिता गरीएको हो’ गौमुखी युवा अभियानका संयोजक बसन्तलाल पुरीले भने, ‘यसरी देखाइने पुराना संस्कृति नयाँ पुस्ताले सिक्ने मौका पाउँछन् ।’
गाउँघरमा रहेका बिभिन्न जनजाति र समुदायले खेल्ने देउसी भैलोमा आफ्ना मौलिक संस्कृति समेट्ने भएकाले प्रतियोगिता गरीएको उनले बताए । प्रतियोगितामा ६ समुहले भाग लिएका थिए । गौमुखी गाउँपालिका वडा नं. ७ को भैलो समुह प्रथम बनेको थियो । प्रतियोगितामा ५ नं. वडा ठुलावेसीको समुह दोस्रो र ६ नं. वडा लिवाङको समुह तेस्रो स्थान भएका थिए ।
गतवर्ष एकीकृत बचत तथा ऋण सहकारी संस्था गौमुखी ५, ठुलावेसीले एकादशीको अवसरमा पहिलो पटक आयोजना गरेको भैलो प्रतियोगिता कार्यक्रम यो वर्ष पनि सोमवार प्रतियोगिता सञ्चालन गरेको छ । जिल्लामै पहिलो पटक भैलो प्रतियोगिता आयोजना गरीएको बताउँदै स्थानीय केशव के.सी.ले लोपोन्मुख संस्कृती जोगाउनका लागि हरेक वर्ष प्रतियोगिता गर्ने बताए ।
प्रतियोगितामा मदाने गाउँपालिका १ अग्लुङ्ग गुल्मिको समुह प्रथम गौमुखी गाउँपालिका ७ नारीकोट दोस्रो र गौमुखी गाउँपालिका ५ को समुह तेस्रो स्थान भएका थिए । प्रतियोगितामा १२ टिमको सहभागी थियो !
युवा पुस्ताहरु साउण्ड सिस्टम बजाएर भैलो नाच्ने प्रचलन बढ्दै गएकाले पुरानो संस्कृती जगेर्नाको लागि प्रतियोगिता आयोजना गर्नुपरेको उनको भनाई छ ।
मौलिक संस्कृति लोप हुँदै
धार्मिक ग्रन्थ अनुसार भगवान् विष्णुबाट यमपञ्चकको पाँच दिन स्वर्ग, मत्र्य र पाताल तीनै लोकको शासन गर्ने बरदान पाएका बलिराजाले ‘भलो होस’ भनी घरघरमा गाउन लगाएको सम्झनामा देउसी भैलो खेल्ने चलनको सुरुवात भएको विश्वास गरिन्छ ।
तिहारका अवसरमा खेलिने परम्परागत देउसी भैलो पछिल्लो समय लोप हुँदै गएको छ । युवा युवतीहरु खेल्ने देउसी भैलोमा मौलिकपन हराउँदै जाँदा यसको मर्म नै मेटिन थालेको हो । यिनीहरुले देउसी भैलो खेल्ने गरेपनि ड्रम बजाएर नाच्ने गर्दछन् । पछिल्लो समय रेकर्ड भएका गीतहरुमा नाँच्ने त झनै प्रचलन जस्तै बनेको छ ।
युवा पुस्ताहरु नै यस्तो गर्दा बुढा पाका पुस्ताहरु मौलिकता हराउँदै गएकोमा चिन्ता ब्यक्त गर्दछन् । पहिले खेलिने देउसी भैलो भावनात्मक हुने गरेपनि अहिलेको देउसी भैलो मनोरञ्जनमा मात्रै सीमित भएको यिनीहरुको बुझाई छ ।
‘हाम्रो पालामा अहिलेको जस्तो प्रविधि थिएन’, खुङका मन बहादुर बि.क.ले भने, ‘मादल र बाँसुरीको तालमा भाइ बहिनीका कथा व्यथा गाउँथ्यौं, अहिलेको नाच त कस्तो कस्तो ।’ बि.क.का अनुसार देउसी भैलोमा आधुनिकीकरणको प्रभाव बढ्नु स्वाभाविक रहेपनि देउसी भैलोको खास महत्व र मर्मलाई हराउन दिन नहुने बताउँछन् ।
पाका पुस्ता खेल्ने भैलो, बालबालिका र किशोर किशोरी खेल्ने देउसीमा भिन्नता आउन नहुनेमा उनले चिन्ता ब्यक्त गरे । सामूहिक रुपमा खेलीने देउसी भैलो गाउँदै, नाच्दै आशिष दिने र घरधनीले दिने दान दक्षिणा स्वरुप लिने पुरानो चलन हो । आजभोली चन्दा संकलन गर्ने गरी चिठि काटेरै भैलो खेल्ने गरीएको लोक दोहोरी गित प्रतिष्ठान प्यूठानका अध्यक्ष तुकमानसिंह कार्किले बताए ।
देउसी भैलोलाई मनोरञ्जनसँगै पुराना संस्कृतिको संरक्षण र सामाजिक काममा सहयोग जुटाउने माध्यम बनाउनु सकारात्मक पक्ष मानिए पनि जबर्जस्ती चन्दा उठाउने कार्य संस्कृती संरक्षण नभई दुरुपयोग भएको उनको बुझाई छ । परम्परागत चाडपर्वलाई आफ्नो मौलिकता नहराउने गरी मनाउने परिपाटी बसाल्न सके मात्रै ऐतिहासिकताको जगेर्ना हुने र साँस्कृतिक महत्व बढ्ने कार्किले बताए ।
